PLANINARSKO-SKIJAŠKO DRUŠTVO “KOPAONIK” BEOGRAD
ORGANIZUJE BESPLATNU PLANINARSKU AKCIJU
NA KOSMAJ
- 7. OKTOBARA 2023.
Polazak u 07:20 sa Glavne BAS, peron 28, za Mladenovac i sa stajališta kod Autokomande.
U Mladenovac stiže u 08:10, a iz Mladenovca za Kosmaj ima autobus u 08:50.
Pešačke ture od 09:30 do 15:30:
Laka pešačka tura (ukupna dužina oko 10 km, za oko 4 do 5 časova umerenog hoda sa odmorima kod manastira i spomenika): Koraćica (310 m n.v) – manastir Pavlovac (250 m n.v) – prevoj kod Kamenoloma (365 m n.v.) - ostaci manastira Kasteljan (293m n.v) – spomenik palim ratnicima u prvom svetskom ratu na Belom kamenu (522 m n.v.)- manastir Tresije (375 m n.v.) - Orlovac (česma ispod vrha Kosmaja) - spomenik iz II svetskog rata (576 m) –restoran PIKNIK . prevoj (stajalište autobusa za Mladenovac ili Sopot 525 m n.v).
Odmor ili ručak u restoranu PIKNIK.
Povratak u Beograd, u 17:30 preko Mladenovca. U 18:15 za Beograd, do 19:00.
Cena: učesnici sami regulišu prevoz.
Za učesnike starije od 65 godina, sa validiranom kartom, prevoz je besplatan.
Posebne napomene: Potrebna je osnovna planinarska oprema, suva hrana i voda.
Jovan Đokić, planinarski vodič, 064/285-1572
. 
Sve urešene staze snimljene sa GPS, na TK 1:50 000
Sl.1 Pogled na Kosmaj sa severa Sl.2 Položaj Kosmaja na karti
KRATAK OPIS PLANINE, MESTA I ZNAMENITOSTI
Kosmaj je niska planina (626 m) , oko 50 km južno od Beograda i 12 km sevrozapadno od Mladenovca. Istočno od Kosmaja prolazi železnička pruga Beograd – Niš (lokalni i putnički vozovi staju u selu Đurinci, odakle je do Kosmaja oko 6 km) i regionalni put Beograd – Ralja – Mladenovac.
Legendarna planina naše prošlosti, gnezdo sokolova po narodnoj pesmi. Pripada gromadnim planinama, vulkanskog porekla, što se i danas vidi po kupastim brdima koja ga okružuju. Kosmaj se prostire na teritorije opština Sopot i Mladenovac. Ime je dobio po staroj srpskoj reči za dlaku “Kosma” . u prenosnom smislu znači šumovita planina. Preko planine je išao stari put za Kragujevac. Duž ovog puta nardodno predanje vezuje smrt despota Stefana Lazaravića.
Mladenovac se nalazi u centralnom delu opštine na 138 m nadmorske visine i po poslednjem popisu broji 22.131 stanovnika. Područje opštine ima karakteristike umereno kontinetalne klime, sa prosečnom godišnjom temp od 10,7°C i sa prosekom padavina od 649 mm.
Formiranje Mladenovca otpočinje 1882. godine tokom izgradnje želez. pruge Beograd-Niš. Te 1882. godine, nedaleko od železničke stanice.
Teritorija opštine Mladenovac, jedne od opština grada Beograda, nalazi se u severnom delu niske Šumadije, na nadmorskoj visini od 113 do 518 m, obuhvatajući veći deo sliva rečice Veliki lug, leve pritoke Kubršnice, sa perifernim planinskim područjem Kosmaja na zapadu. Ima veoma povoljan gerografski položaj - leži na putu Beograd-Kragujevac i na glavnoj železničkoj magistrali Beograd-Niš-Sofija odnosno Beograd-Niš-Skoplje-Atina, a kroz njega prolaze i magistralni putevi prema Aranđelovcu, Smederevu i Smederevskoj Palanci. Udaljen je od Beograda 54, od Kragujevca 64, a od auto-puta Beograd-Skoplje 13 km. Opština Mladenovac zauzima površinu od 338 kv. km, i okružena je opštinama Sopot, Grocka, Smederevo, Smederevska Palanka, Topola i Aranđelovac. Pored grada Mladenovca, opštinu čini još sedamanaest naselja u kojima prema popisu iz 2002. godine živi ukupno 60.263 stanovnika
Manastir Pavlovac nalazi se na južnim padinama Kosmaja, u ataru sela Koraćica. Sastoji se od manastirske crkve i malog konaka. Manastir sa crkvom Sv. Nikole, po narodnom predanju osnovao je despot Stefan Lazarević u 15. veku. Po istorijskim podacima građen je u istom periodu kada i manastiri Tresije i Kastaljan, po istim graditeljskim principima. Manastir je u skrovitoj dolini pored potoka. Odavde je, po predanju, despot Stefan uputio jedno pismo Dubrovčanima (21.avgusta 1421.) koje je sačuvano u njihovom arhivu. Iznad manastira je stari riski sarkofag (3 ili 4. vek) bez poklopca, ukrašen vencima. Pretpostavlja se da je služio kao pojilo za konje, još od starih vremena.
Ostaci manastira Kastaljan nalaze se na istočnoj padini Kosmaja, u ataru sela Nemenikuće. Vidljivi su temelji crkve Sv. Đorđe, trpezarija i konak. Prvi put manastir se pominje u turskom popisu iz 1560, a zatim u opisima književnika Milovana Vidakovića, koji je rođen u Nemenikućama i Joakima Vujića. Arheološka istraživanja na ovom lokalitetu 1968-1971. otkrila su značajni graditeljski kompleks i osvetlila njegovu prošlost. Sa povlačenjem srpskog življa posle austrijske okupacije i odmazde turaka, Kastaljan je napušten i konačno razoren oko 1693. Vrše se pripreme za njegovu restauraciju, zbog žega je već izgrađen makadamski put od sela Nemenikuće.
Sl.3 Manastir Pavlovac Sl 4. Ostaci manastira Kasteljan
Spomenik izginulim srpskim ratnicima iz Prvog svetskog rata kod Belog Kamena, posvećen je izginulim brocima u odbrani Beograda (u vreme Kolubarske bitke). Srpska Vrhovna komanda naredila je 26. novembra 1914. Komandi odbrane Beograda da napusti Beograd i povuče se na položaj Kosmaj – Varovnica, da bi ga odsudno branila. Kosmajski odsek branila su 3 srpska puka Timočke divizije. Na ploči spomenika ispisani su stihovi Đure Jakšića:
“ I samo dotle, do tog kamena,
do tog bedema, nogom ćeš stupit
možda poganom. Drzneš li dalje?
Čućeš gromove, kako tišinu zemlje
slobodne sa grmljavinom strašnom kidaju...”
Od ovog spomenika i sa sagrađenog vidikovca pruža se divan pogled na okolinu: Parcanski vis (410 m n.v.), Kovionu (399 m), Avalu (506 m) i okolna sela i polja
Sl.5 Vidikovac na Belom kamenu Sl.6 Spomen kosturnica ratnicima 1914.
Manastir Tresije nalazi se na severozapadnim padinama Kosmaja i psovećen je Sv. arhanđelima. Narodno predanje osnivanje ovog manastira pripisuje despotu Stefanu Lazareviću, pa se u kosmajskom kraju ovaj manastir ponekad zove “Visoki Stefan”. U istorijskim izvorima prvi put se pominje 1560, kada je u manastiru bilo 12 kaluđera. Pretpostavlja se da su Turci opljačkali i porušili manstir sredinom 17. veka, a njegovi kaluđeri su tada prebegli u Srem noseći sa sobom de manastirski relikvija, među njima i jedan rukopisni psaltar iz 1641.
Kaluđeri manastira Rakovica, s igumanom Visarionom na čelu, obnovili su ovaj manastir 1709, o čemu svedoči natpis uklesan na kamenom bloku s leve strane ulaznih vrata u pripratu crkve.
Manastir se ponovo pominje u popisu Beogradske mitropolije iz 1732, kao i u nekim delima srpskih književnika- Autobiografija Milovana Vidakovića i Putešestviju po Serbija Joakima Vujića.
Manastirske ruševine stajale su sve do 1940, kada je crkav temeljno obnovljena. To je jednobrodna građevina sa sa jednom polukružnoom (spolja trostranom) apsidom, kubetom i pripratom. Smatra se da ovaj spomenik spada u grupu srednjevekovnih crkvenih zdanja vezanih za tradiciju raške škole. U novije vreme podignuta je još jedna nova zgrada za manastirski konak.
Sl.7 Manastir Tresije Sl.8. Konaci manastira Tresije
Spomenik iz II svetskog rata, NOB-a. Podignut je u slavu formiranja i borbi Kosmajskog odreda i drugih partizanskih jedinica Šumadije u NOR-u. Spomenik simbolizuje iskru ustanka zapaljenu na Kosmaju. Želja autora spomenika je bila da on simbolizuje i iskru zapaljenu 1804. godine u Orašcu, kada je Karađorđe krenuo sa ustanicima na Sretenje ka Beogradu.
Na Kosmaju je 2. jula 1941. godine formiran je Kosmajsko-posavski NOP odred. Od 7-9. avgusta 1941. godine u borbi je poginulo 13 boraca, a među njima i član Glavnog štaba NOP odreda Srbije Branko Krsmanović. Odred je razbijen 22. februara 1942. g. U sptembru 1944. g. na Kosmaju je, od ljudstva Kosmajsko NOP i posavsko-tamnavskog bataljona, formirana Kosmajska brigada ( kasnije 22. srpska brigada). Spomenik je rad vajara S. Stojića i arhitekte Gradimira Medakovića, a izgradilo ga preduzeće Komgrap, koje je imalo i planinarsko društvo Komgrap. Ovo društvo je otvorilo planinarsku transverzalu od Guberevca, preko Kosmaja, Orašca, Venčca i Bukulje, čije deonice i mi koristimo za staze na Kosmaju.
Sl.9. Prilaz spomeniku 1941-1945 Sl.10 Učesnici PA kod spomenika ustanku 1941-1945.